Centralno postrojenje za preradu otpadnih voda Vrbas-Kula (CPPOV) koje je Evropskoj uniji u 2007. godine predstavljeno kao prioritetni projekat države u oblasti zaštite voda i životne sredine EU je podržala sa više od 15 miliona evra, najvećom donacijom iz oblasti ekologije u Srbiji. Ali, taj projekat je na dobrom putu da propadne, jer Vrbas i Kula nisu obezbedili minimum kapaciteta da postrojenje može da radi kako treba. Opština Vrbas se obavezala da će završiti kanalizaciju u selima, ali nijedan priključak na CPPOV nije završen. Neke fabrike koje su bile zagađivači više ne postoje, a stanovnika – pa samim tim i otpadnih voda – sve je manje. Ukoliko se ne ispuni kapacitet koji je potreban da bi CPPOV profunkcionisao, EU može da raskine ugovor i da teret od 15 miliona evra padne na teret opštine i države.
Postrojenje koje će zaustaviti dalje ispuštanje otpadnih voda u Veliki bački kanal, od kojeg su prvenstveno lokalne industrije na potezu Vrbasa i Kule stvorile “najzagađeniji vodotok u Evropi”, projektovano je sa ambicioznim kapacitetom od potrebnih 120.000 stanovnika. Na osnovu tadašnjih analiza zagađenja, koje su prethodile projektu, zaključeno je da su najveće učešće u stvaranju ekološke katastrofe na potezu od šest kilometara Velikog Bačkog Kanala imale kulska i vrbaska industrija – od čak 70 odsto, dok su tek sa 20 odsto “doprinosili” građani i 10 odsto poljoprivredni izvori. Rešavanje decenijskog problema, paraleleno sa izgradnjom savremenog postrojenja, trebalo je da prati izgradnja kanalizacione mreže u pet vrbaskih sela. “Rad postrojenja će biti stabilniji sa većim udelom otpadnih voda stanovništva koje imaju stabilni dnevni model i obim zagađenja”, piše u završnom izveštaju Studije izvodljivosti, koju je izradila Agencija za razvoj lokalne infrastrukture, a koja je predstavljala glavni dokument pri apliciranju za sredstva kod EU. U dokumentu od preko 250 strana u koji je VOICE imao uvid, navodi se da je planirano da “50% ukupnog obima zagađenja dolazi iz dva velika industrijska objekta, a ostalih 50% od stanovništva, insitucija i male privrede”. Na izgradnju kanalizacije obavezali su se tadašnji čelnici vrbaske opštine iz koalicije SRS-SPS-DSS.
Kanalizacija na reviziji
“Opština Vrbas je već pripremila tender i spremna je da u cilju izgradnje kanalizacione mreže u selima i priključenja na CPPOV izgradi “dva prenosna magistralna cevovoda, Južni i Zapadni, sa 22 crpne stanice, ukupno 113.080 metara kolektorskih cevovoda, 83.220 metara lokalnih kanalizacionih cevi i 29.860 metara prenosnih magistralnih cevovoda za transport otpadnih voda iz sela do CPPOV”, prenose se u Studiji izvodljivosti 2007. godine garancije tadašnjih opštinskih čelnika iz koalicije SRS-SPS-DSS. Javni poziv za izgradnju fekalne kanalizacije u selima Bačko Dobro Polje, Zmajevo, Ravno Selo i Savino Selo, u ukupnoj dužini kanalizacije od 18.541,90 metara, kao i 16.650 metara potisnih kolektora sa potisnim i crpnim stanicama JP Direkcija za izgradnju Vrbas uputila je u aprilu 2007. godine. Opština Vrbas se još 2006. godine kreditno zadužila u visini od 380 hiljada evra za potrebe proširenja kanalizacione mreže, a budžetom naredne godine predvidela 2,1 miliona evra za ovu namenu. Potom su 2007. godine iz Nacionalnog investicionog plana obezbeđena četiri miliona evra, a dve godine kasnije 350 miliona dinara iz Fonda za kapitalna ulaganja Vojvodine. Međutim, kanalizacija do danas nije završena. Dosada je najveći deo novca završio u tzv. Južnom kraku koji obuhvata Bačko Dobro Polje, Zmajevo i Ravno Selo gde je završeno oko 60 odsto radova. Do problema i konačne obustave radova na kanalizaciji došlo je, otkriva VOICE, zbog neusaglašenosti ugovorenih radova i ispostavljenih faktura tokom 2007. i 2008. godine za koje je Fond za kapitalna ulaganja Vojvodine odbio da prenese obezbeđena sredstva. Povodom zamršene situacije polovinom 2013. godine formirana je komisija koja je uradila internu reviziju ugovorenih, izvršenih i naplaćenih radova na kanalizaciji. U dokumentaciji revizije koju poseduje VOICE, opština i izvođač se ne slažu oko iznosa duga zbog kojeg su prekinuti radovi, ali ni po brojnim drugim pitanjima. Dok izvođač tvrdi da njegovo potraživanje, prema ugovorima iz 2007. i 2008. godine, iznosi 68 miliona dinara, opština Vrbas smatra da je taj iznos 39,5 miliona dinara. Izvođač i investitor ne slažu se ni oko 11 miliona dinara za pumpe. Dok izvođač smatra da njih treba naknadno ugovoriti, opština u reviziji tvrdi da je ova nabavka obuhvaćena ugovorima iz 2007. i 2008. godine. Neusaglašenost je ustanovljena i u pregledu ugovorenih sa urađenim, neurađenim sa fakturisanim radovima, kao i sa situacijom na terenu prema geodetskim snimcima. Neslaganje podataka na papiru i na terenu meri se stotinama metara primarne kanalizacione mreže Južnog kraka, kome nakon završene izgradnje nedostaje elektro i mehaničko opremanje.
Završetak Južnog kraka trebalo bi obezbedi 3.400 priključaka za stanovnike Zmajeva, Bačkog Dobrog Polja i Ravnog Sela, dok na potezu tzv. Zapadnog kraka koji obuhvata kanalizacionu mrežu za Savino Selo i Kucuru radovi su bliže početku nego kraju. Izvesno je da će stanovnici Zmajeva, Bačkog Dobrog Polja, Kucure, Savinog i Ravnog Sela početak rada prečistača otpadnih voda dočekati sa starim septičkim jamama, a obećanja vrbaske opštine da će do 2010. godine pokrivenost kanalizacijom biti 100 odsto – postoji samo na papiru. Stanovnici Kule će, pak, sa 11.000 stanovnika popuniti obećani deo kapaciteta otpadnih voda u CPPOV, ali će ih “Smrdljivi Begejac”, lateralni kanal koji predstavlja otvoreni kanalizacioni tok koji protiče kroz centar grada, podsećati da su još uvek daleko od Evrope.
Slavka Kočonda, upravnica Odeljenja za urbanizam opštine Kula i predstavnica ove opštine u timu za implementaciju projekta, za VOICE kaže da ni pet naseljenih mesta Kule nema izgrađenu kanalizaciju, ali da je prioritet da se u najskorijem roku izgradi potisni vod Crvenka- Kula kojim bi se rešilo pitanje otvorenog kanalizacionog toka u koji se slivaju ne samo komunalne, već i otpadne vode crvenačkih fabrika šećera, alkohola i keksare. “Za taj posao je već pripremljen projekat, ali je potrebno obezbediti I novac. Procenjena vrednost investicije iznosi oko dva miliona evra. Tek kada se taj posao uradi, građani će osetiti boljitak”, kaže Kočonda.
Industrijski zagađivači zakazali
Studijom izvodljivosti iz 2007 godine (str.72) kao korisnici CPPOV navedeni su fabrike Istra, Eterna, Karneks i Vital. Osam godina kasnije, strepnje/nade vrbaskih vlasti da će “industrijski zagađivači iz Kule ponovo postati aktivni” nisu se obistinile. Fabrike Eterna i Istra odavno su zatvorile svoje kapije, a značajno je promenjena i privredna slika Vrbasa. U pomenutoj Studiji izvodljivosti, računalo se da 50 odsto otpadnih voda čine one iz Vitala i Karneksa. “U ovom trenutku računa se samo na Karneks”, kaže za VOICE Milenko Radovanov iz kancelarije za implementaciju projekta. “Predstavnici Karneksa su od početka pokazali interesovanje da budu deo rešavanja problema. Obavili su svoj deo obaveze u smislu izgradnje primarnog prečistača i postavljen je cevovod koji ga povezuje sa centralnim postrojenjem. Može se reći da su tehnički spremni. S druge strane, o Vitalu ne možemo da govorimo. Ne znamo sa kojim kapacitetom raspolažu jer nisu priključeni na kanalizaciju, već otpadne vode ispuštaju direktno u kanal. Ne odazivaju se već godinama na pozive ni lokalnih, ni republičkih čelnika”, objasnio je Radovanov.
Dovoljno za početak, premalo za ceo tretman
Dok još samo nataloženi mulj na potezu od šest kilometara stanovnike Kule i Vrbasa podseća na godine procvata industrije, rešavanje ekološkog problema pratile su godine postprivatizacije, propadanje fabrika, sve pliće opštinske kase i pad životnog standarda. Stvarnost koja je demantovala Studiju izvodljivosti od posrtanja privrede do značajnog smanjenja broja stanovnika, ali i neispunjavanje obećanog od strane lokalnih samouprava, rezultirali su prekidima radova i probijanjem rokova za završetak CPPOV-a. Ovih dana, kada se konačno završetak postrojenja broji danima, u Vrbasu broj građana priključenih na kanalizacionu mrežu iznosi oko 17.000, dok u Kuli taj broj iznosi 11.000. Kapacitet Karneksa procenjuje se na 10.000 ekvivalent stanovnika. Ovaj broj daleko je i od polovine projektovanog kapaciteta.
U međuopštinskoj Kancelariji za implementaciju projekta tvrde da će prečišćavanje otpadnih voda sa trećinom kapaciteta zadovoljiti minimum, ali da postojeći broj nije ni blizu potrebnog za liniju prerade mulja. Ova linija je neophodna za zaokruženi tretman. “Planirano je da se linija mulja završi u septembru, ali su razgovori još u toku. Ta linija zahteva minimum 50 odsto ispunjenog kapaciteta i neophodno je da funkcioniše jer bez toga – prerada otpadnih voda nema smisla. Možemo da se prepiremo ko je kriv što postrojenje ima toliki kapacitet. Istina je da je on predviđao da ćemo napredovati, a ne nazadovati. Smanjio se broj stanovnika, neke fabrike su se zatvorile, neke smanjile kapacitete. I pored toga, imamo interes da izguramo posao do kraja, jer ćemo umesto da uđemo u konačno rešavanje problema postojećeg mulja u Velikom bačkom kanalu, zbog kojeg smo i započeli ceo posao, završiti sa gomilom novog mulja.”, zaključuje Radovanov za VOICE.
Ranka Ivanoska (VOICE)
